Góra Zamkowa w Szurpiłach

Wzniesienie morenowe zwane Zamczyskiem znajdujące się na terenie wsi Szurpiły, pomiędzy trzema jeziorami: Szurpiły, Kluczysko i Jegłówek, jest miejscem o znaczeniu historycznym i archeologicznym. Najprawdopodobniej związane jest ściśle z wczesnymi Jaćwingami, którzy osiedlili się tam i wznieśli potężny gród około V/VI wieku.

Początkowo Górę Zamkową przemieniono w wał, wewnątrz którego umieszczono domy dla mieszkańców. Zabudowania zostały rozebrane trzysta lat później. Wtedy to teren Zamczyska stał się miejscem kultu religijnego. Palono tu święte rytualne ogniska i modlono się do bóstw. Poważne prace nad wzniesieniem legendarnego grodu rozpoczęły się w wieku X. Wtedy też postawiono potężny wał obronny. Jego wnętrze ponownie przeznaczono na schronienie , przede wszystkim dla strażników zajmujących się sprawowaniem pieczy nad okolicą.

Jednym z najtrudniejszych przedsięwzięć, jak na owe czasy, było wykopanie wąwozu, który połączył dwa jeziora: Kluczysko i Szurpiły. W celach obronnych został napełniony wodą. Jar wydrążono nie bez przyczyny – pełnił funkcję obronną. Dodatkową ochronę przed najeźdźcą stanowić miał również system obserwacyjny. Umocnienia i obwarowania stworzone przez Jaćwingów okazały się skuteczne. Wcześniejsze przypuszczenia archeologów wskazywały, że w roku 1283 Góra Zamkowa została zdobyta przez Krzyżaków, a gród stał się miejscem walk Państwa Krzyżackiego i Litwy. Teza ta została jednak obalona. Z najnowszych badań archeologów wynika, że na terenie Zamczyska nie rozegrała się żadna większa bitwa. Stanowi to dowód na skuteczność skomplikowanego i rozbudowanego systemu obronnego Jaćwingów.

Zamczysko jest obecnie uznawane za jedno z najpiękniej położonych stanowisk archeologicznych w Polsce. Ze szczytu wzniesienia rozpościera się wspaniały widok na okolicę, trzy jeziora, zatokę jeziora Szurpiły zwaną Jodeł, sąsiednie wzgórza, np. Górę Cmentarną i Górę Kościelną oraz zamkniętą wyspę – Pustelnię. Przez najciekawsze miejsca prowadzi turystów specjalnie wyznaczona ścieżka poznawcza „Na Górę Zamkową” o długości 6 km.

Spacer rozpoczyna się we wsi Szurpiły i pozwala na zapoznanie się z historią grodu Jaćwingów i dziejami Jaćwieży na ziemi suwalskiej. Oznaczono również ponad 15-kilometrową niebieską trasę rowerową „Na Górę Zamkową”, która rozpoczyna się i kończy w Malesowiznie na parkingu przy drodze do Turtula, węzła szlaków pieszych i rowerowych.

U stóp Zamczyska i Góry Cmentarnej można odnaleźć również dwa ciekawe głazy, z którymi związana jest legenda o Jegli i bogu wód Żaltisie. Dziewczyna była córką bartnika. Mieszkała nad brzegiem jeziora Szurpiły i często się w nim kąpała. Pewnego dnia zobaczył ją Żaltis i od razu się w niej zakochał. Pragnął, aby zamieszkała z nim w podwodnym królestwie. Zmieniony w węża bóg oplótł nogi Jegi i trzymał do momentu, kiedy zgodziła się za niego wyjść. Przy pomocy magii zmienił dziewczynę tak, aby mogła żyć z nim pod wodą i zabrał do swego domu.

Z biegiem czasu w Jegli zaczęło rodzić się uczucie. Pokochała Żaltisa i urodziła mu troje dzieci: dwóch synów i córeczkę. Tęsknota za domem nie pozwalała jej jednak cieszyć się nowym życiem. Bóg uległ prośbom ukochanej i wypuścił ją na pewien czas, aby mogła zobaczyć się z rodziną. Gdy jednak nadszedł czas powrotu do podwodnego królestwa, bracia Jegli postanowili zatrzymać siostrę i zabić Żaltisa. Podstępem wymusili na Jegli podanie hasła dostępu do boga, wywabili go z kryjówki i poćwiartowali. Dziewczyna była zrozpaczona, kochała swojego męża i nie mogła pogodzić się ze stratą. Widząc jej smutek, litewski bóg Perkunas postanowił zamienić ją w świerk (w gwarze suwalskiej imię Jegla/Jegła to świerk), synów w jesion i dąb, a córkę w osikę. Dwaj bracia, którzy nie uszanowali uczuć siostry zostali zaklęci w głazy i po dziś dzień stoją u stóp Góry Zamkowej i Góry Cmentarnej.