Żydowski Tarnów

Najstarszą część dzielnicy Tarnowa zamieszkałej niegdyś przez Żydów tworzą ulice Żydowska i Wekslarska. Zachowane tam kamienice, pochodzące z XVII i XVIII wieku, prezentują najbardziej charakterystyczny dla Żydów zwarty charakter zabudowy, z wąskimi przesmykami pomiędzy kamienicami, wąskimi sieniami oraz maluteńkimi podwórkami. Charakterystyczne są także, niespotykane w zachodniej części Starego Miasta, wąskie ściany frontowe. We framugach drzwi wejściowych można odnaleźć ślady po mezuzie, czyli zwoju pergaminu zawierającego fragmenty Tory. W niektórych domach zachowały się żelazne okiennice dawnych żydowskich sklepów.

Na ul. Żydowskiej znajduje się furtka prowadzącą do miejsca, w którym do czasów II Wojny Światowej stała synagoga. Jedynym zachowanym fragmentem zniszczonej przez Niemców najstarszej, siedemnastowiecznej, tarnowskiej synagogi jest Bima, czyli podwyższenie, z którego odczytywana jest Tora. Od 1996 odbywają się tu koncerty i występy artystyczne, organizowane przez Komitet Opieki Nad Zabytkami Kultury Żydowskiej, w ramach obchodów Dni Pamięci Żydów Galicyjskich. Zdjęcia tarnowskich synagog na www.msff.eu

Tarnowski rynek był świadkiem męczeństwa i zagłady miejscowych Żydów podczas niemieckiej okupacji. Na narożnym budynku ulicy Żydowskiej wmurowano tablicę upamiętniająca likwidację tarnowskiego getta. W Muzeum Okręgowym, znajdującym się w kamienicach północnej pierzei rynku, zobaczyć można interesującą kolekcję judaików, spośród których najcenniejszymi są oryginał przywileju z 1667 r. oraz trzy Tory i dokumenty z ostatniej tarnowskiej bóżnicy.

Prowadząca na północ ulica Goldhammera, nazwana została dla upamiętnienia zasług dr Eliasza Goldhammera, wiceburmistrza Tarnowa. Decyzja Rady Miejskiej o nazwaniu ulicy nazwiskiem osoby pochodzenia żydowskiego stanowiła precedens w Polsce początków XX w. Po obu jej stronach znajdują się kamienice należące niegdyś do tarnowskiej elity. W budynku o numerze 1, mieścił się ostatni, czynny do 1993 r. dom modlitewny. Pod nr 3 znajdował się hotel Hermana Soldingera, najznakomitszy z tarnowskich hoteli. W Budynku Towarzystwa Kredytowego, którego prezesem był Herman Merz, dziś oznaczonym nr 5, w sieni znajdują się dwie tablice pamiątkowe z których jedna poświęcona jest właśnie Merzowi, a druga Eliaszowi Goldhammerowi. Na elewacji kamienicy znajdującej się po przeciwnej stronie ulicy, pod nr 6, zachowane są napisy w języku jidisz i polskim, reklamujące dania restauracyjne. Parowy młyn grysikowy, założony przez Henryka Szancera w 1859 roku, który w bardzo szybkim tempie zwiększył swą wydajność, wpłynął znacząco na modernizację przemysłu młynarskiego w Galicji. W spółce Szancer i Freund uruchomili w 1865 roku drugi młyn parowy w Tarnowie. W latach osiemdziesiątych dziewiętnastego wieku młyn ten płacił ośmiokrotnie wyższe podatki niż młyny na pruskim Górnym Śląsku, co świadczyć może o rozmachu inwestycji tarnowskich przedsiębiorców.

Żydowska łaźnia rytualna – mykwa, wzniesiona w 1904 r. w stylu mauretańskim, zapisała się niechlubnie w historii miasta. Stąd został odesłany pierwszy transport więźniów do Oświęcimia.

Cmentarz żydowski, jeden z najstarszych i najciekawszych cmentarzy w południowej Polsce, został założony w XVI wieku. Znajduje się na nim ponad cztery tysiące nagrobków. Dewastowany przez Niemców podczas okupacji, był miejscem masowych egzekucji Żydów z tarnowskiego getta, prowadzonych od czerwca 1942 do września 1943 roku. Po wojnie, w 1946 roku, żydowski rzeźbiarz Dawid Beker, ustawił na miejscu masowej mogiły pomordowanych pomnik, złamaną kolumnę, pochodzącą z ruin Synagogi Nowej (Jubileuszowej) w Tarnowie. Wyryty jest na niej w języku hebrajskim cytat „A słońce świeciło i nie wstydziło się…”.

Cmentarz Żydowski założony w 1581 r., jest to jeden z najstarszych, stosunkowo dobrze zachowany, cmentarzy żydowskich w Polsce. Zajmuje powierzchnię 3,27 ha. Znajduje się tutaj kilka tysięcy nagrobków (macew i sarkofagów), najstarsze pochodzą z końca XVII w.